Linh mục Raymond J. de Souza, là chủ bút tập san Công Giáo Convivium của Canada. Ngài vừa bài phân tích nhan đề “Two Takes on Pope Leo”, nghĩa là “Hai góc nhìn về Đức Giáo Hoàng Lêô”.
Nguyên bản tiếng Anh có thể xem tại đây. Dưới đây là bản dịch toàn văn sang Việt Ngữ.
Chúng ta đã có hàng loạt bài phân tích về Giáo hoàng Lêô XIV trong 100 ngày đầu tiên, cứ như thể vị giáo hoàng đầu tiên sinh ra ở Mỹ có thể được đánh giá ngang hàng với một tổng thống Mỹ. Tuy nhiên, Đức Giáo Hoàng Robert Prevost ở phía nam Chicago lại giống một ứng cử viên lý tưởng cho Tòa án Tối cao hơn: một luật gia tài giỏi với những thành tựu đáng kể, nhưng quan điểm của ngài lại chưa được biết rõ lắm.
Đức Hồng Y Robert Prevost là một người có nhiều thành tựu và kinh nghiệm sâu rộng: một linh mục truyền giáo người Mỹ tại Peru; đã đi đến hàng chục quốc gia với tư cách là bề trên toàn thế giới của dòng Augustinô trong mười hai năm; giám mục của Chiclayo, Peru trong một thập niên; cuối cùng, trong hai năm là nhà lãnh đạo một trong những bộ quan trọng nhất của Vatican, chịu trách nhiệm bổ nhiệm các giám mục.
Trong những vai trò sau này, ngài hoàn toàn là một nhân vật của Đức Giáo Hoàng Phanxicô. Những nhân vật như vậy thường thăng tiến trong hệ thống cấp bậc của Giáo hội - những người nhanh chóng được thăng chức, trở nên quyền lực và nổi bật nhờ các vị bảo trợ giáo hoàng của họ. Hãy nghĩ đến các vị Hồng Y quá cố John O'Connor của New York, Jean-Marie Lustiger của Paris, và Carlo Martini của Milan - tất cả đều là các nhân vật của Thánh Gioan Phaolô II.
Sau khi Đức Giáo Hoàng Bênêđíctô 16 qua đời vào ngày cuối cùng của năm 2022, Đức Phanxicô dường như cảm thấy tự do hơn. Chừng nào Đức Bênêđíctô còn sống, Đức Phanxicô luôn nói về việc thoái vị của ngài bằng những lời lẽ tích cực, như một hành động dũng cảm và khiêm nhường, mở ra những con đường mới cho triều Giáo Hoàng. Chưa đầy hai tháng sau khi Đức Bênêđíctô qua đời, Đức Phanxicô đã tuyên bố quan điểm của mình: Triều Giáo Hoàng là trọn đời. Thật là lịch thiệp khi ngài giữ lại quan điểm chân thành của mình cho đến sau khi Đức Bênêđíctô qua đời.
Đức Phanxicô dường như cũng cảm thấy tự do hơn trong việc bổ nhiệm các chức vụ trong Giáo triều. Năm 2023, ngài đã bổ nhiệm hai “nhân vật” của mình vào vị trí cao nhất của Giáo triều Rôma— Đức Cha Prevost và Đức Cha Victor Manuel Fernandez làm Tổng Giám Mục—trước khi tấn phong các ngài làm Hồng Y vào cuối năm đó.
Vì vậy, tại Cơ Mật Viện Hồng Y năm 2025, cả hai vị Hồng Y Prevost và Fernandez đều là những người con được ưu ái, những lựa chọn dễ dàng cho các Hồng Y cử tri mong muốn một người thuộc dòng dõi Phanxicô. Đức Hồng Y Fernandez đã không được chọn vì làm cha đẻ của vụ bê bối ban phước lành cho các cặp đồng giới theo vùng, chưa kể đến những bài viết gây sốc về hôn nhân và khoái cảm của ngài. Ngược lại, Đức Hồng Y Prevost rõ ràng được hầu hết mọi người chấp nhận và đã có mặt trên sân khấu của Đền thờ Thánh Phêrô chưa đầy hai mươi bốn giờ sau cuộc bỏ phiếu đầu tiên.
Một phần sức hút rộng rãi của ngài là không có gì ở ngài khiến người ta phải ngạc nhiên. Lớn lên ở một nước Mỹ giàu có, ngài đã chọn đi truyền giáo ở Peru một cách đáng ngưỡng mộ; ngài đã tích lũy kinh nghiệm quản lý trong quá trình điều hành dòng tu của mình; ngài được Đức Giáo Hoàng Phanxicô tin tưởng nhưng không phải là người theo đảng phái.
Hãy nghĩ mà xem, với tư cách là Đức Tổng Giám Mục, ngài đã vượt qua các Thượng Hội đồng Giám mục kéo dài năm 2023 và 2024, cũng như cuộc tranh cãi về việc ban phép lành cho người đồng tính mà không hề nói ra điều gì đáng chú ý hay gây sự chú ý nào. Ngài bị báo chí Vatican coi là người Mỹ ít nhất, xét đến công việc truyền giáo của ngài ở Peru, nhưng quan trọng hơn, ngài là người ít giống Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhất trong số các tu sĩ Phanxicô.
Lịch sử này đặt ra thách thức cho hai nhà báo Công Giáo, một người bảo thủ và một người tự do, những người đã công bố tiểu sử tóm tắt về Đức Tân Giáo Hoàng.
Cả sách của Bunson và White đều mỏng manh, và đều thất bại trong một nhiệm vụ bất khả thi, đó là cho chúng ta biết Đức Giáo Hoàng Lêô nghĩ gì về những vấn đề gây tranh cãi. Một người đàn ông có trách nhiệm giáo hội quan trọng, sống đến sáu mươi chín tuổi mà không bị ai chú ý đến tư tưởng của mình, đã đưa ra một lựa chọn có chủ đích. Có thể ngài chủ yếu là một nhà quản lý giáo hội.
Là một nhà truyền giáo, ngài không phải là Jean-Marie Latour của Willa Cather, người dấn thân vào vùng hoang vu của sa mạc Tây Nam. Ngài là bề trên của cộng đoàn Augustinô địa phương, người đào tạo các tập sinh, giáo sư chủng viện, và luật sư giáo luật tại tòa án giáo phận, đồng thời cũng làm công tác giáo xứ. Sau này, với tư cách là bề trên và giám mục dòng Augustinô, ngài có thể đã quyết định - giống như rất nhiều bề trên và giám mục khác - rằng nếu không cần thiết phải nói gì, thì tốt hơn là không nói gì cả. Đối với các Hồng Y cử tri đã kiệt sức vì tính cách lắm lời và thất thường của Đức Phanxicô, sự trầm lặng của ngài có lẽ là nét hấp dẫn nhất.
Nhiệm kỳ chính đầu tiên của Đức Prevost ở Peru là từ năm 1988 đến năm 1998, thời điểm đất nước bị tàn phá bởi cuộc đàn áp bạo lực của Alberto Fujimori đối với những người theo chủ nghĩa Marx của Shining Path. Cả hai cuốn tiểu sử đều không cho chúng ta biết bất cứ điều gì quan trọng về cách Đức Prevost tham gia vào vấn đề đó, mặc dù nó chiếm ưu thế trong đời sống quốc gia. Tương tự như vậy, cả hai cuốn tiểu sử đều không cung cấp nhiều thông tin chi tiết về cách Đức Prevost đề cập đến thần học giải phóng, vẫn có ảnh hưởng lớn trong những năm 1980. Khi Đức Prevost trở về Peru với tư cách là một giám mục (2013–23), mặc dù phục vụ trong các vai trò cao cấp trong hội đồng giám mục Peru—một dấu hiệu của sự tin tưởng từ những người đồng cấp của mình—ngài dường như đã trải qua những biến động chính trị mà không để lộ bản thân. Bunson lưu ý rằng, trong cuộc chiến của Fujimori chống lại Shining Path, Đức Prevost đã “chỉ trích những hành động thái quá của cả hai bên”.
Tài liệu để sử dụng còn khá hạn chế. White giải quyết vấn đề này bằng cách dành phần đầu của cuốn sách cho những bài viết nổi tiếng nhất của Đức Thánh Cha Phanxicô, phần giữa cho “cuộc bầu cử bí mật nhất trên thế giới” - từ đó, ông đã táo bạo kể lại các chi tiết - và phần cuối cho một bản tường thuật hời hợt về cuộc đời của Đức Giáo Hoàng Lêô.
Những phán đoán của White thường đáng ngờ, gần như hài hước. Tháng 5 năm 2025 là “Cơ Mật Viện Hồng Y quan trọng nhất trong sáu mươi năm”. Đức Giáo Hoàng Bênêđíctô 16 “có thể là một giáo sư vĩ đại, nhưng... lớp học thường vắng tanh, hoặc ít nhất là sinh viên không tham gia” - một đặc điểm kỳ lạ về nhà thần học được đọc nhiều nhất thế giới trước, trong và sau triều Giáo Hoàng của ngài. White rất ấn tượng rằng “khi các nguyên thủ quốc gia đến Vatican, Đức Phanxicô sẽ tặng mỗi người một bản sao của Thỏa thuận Khí hậu Paris”, nhưng ông không nhận ra rằng việc Đức Giáo Hoàng đưa ra các tài liệu của Liên Hiệp Quốc là một đường lối siêu phàm đối với chức vụ. Có lẽ, đó là điều người ta nên mong đợi từ một tác giả liệt kê Austen Ivereigh và Robert Mickens là “đồng chí và đồng phạm”.
Cách kể chuyện của Bunson hay hơn nhiều. Ông đã kể lại một cách sâu sắc về cuộc sống thời thơ ấu của Đức Prevost trong chương có tựa đề “Chứng nhân của sự suy tàn”. Đức Prevost sinh năm 1955, giữa thế kỷ Mỹ và đỉnh cao của sự trỗi dậy của các thể chế Công Giáo. Ngài được rửa tội trong một nhà thờ được xây dựng vào năm 1953, nơi ngài đã phục vụ Thánh lễ sớm hàng ngày khi còn là một cậu bé. Năm 1969, ở tuổi mười bốn, ngài rời nhà đến một trường nội trú của chủng viện. Khi ngài được thụ phong linh mục, chủng viện đã đóng cửa. Khi ngài được thụ phong giám mục, giáo xứ thời thơ ấu của ngài đã bị đóng cửa.
Cuộc đời tu sĩ dòng Augustinô của ngài trùng hợp với sự suy thoái mạnh mẽ của đời sống tôn giáo tại Hoa Kỳ. Về mặt xã hội học và ảnh hưởng văn hóa, Đức Prevost sinh ra vào thời kỳ đỉnh cao của Công Giáo Mỹ, và ngài đã chứng kiến bảy thập niên suy tàn. Khi ngài đến Hoa Kỳ, sẽ không có những chuyến viếng thăm ấm lòng đến giếng rửa tội của ngài ở Chicago hay nhà nguyện chủng viện của ngài ở Michigan.
Giống như những người tiền nhiệm, ngài nói về một Giáo hội truyền giáo và công cuộc truyền giáo mới; nhưng khác với họ, ngài đã trải nghiệm sự sụp đổ của đời sống thể chế Công Giáo. Lớn lên ở vùng ngoại ô Chicago, ngài đã thấy được những gì mà làn sóng di cư Công Giáo vào Hoa Kỳ có thể mang lại—và việc thiếu sự gắn bó sâu sắc, sự hoán cải nội tâm, và công cuộc truyền giáo đã dẫn đến sự sụp đổ chỉ sau vài thế hệ.
Mỗi vị giáo hoàng đều là sản phẩm, ngay cả khi là tù nhân, của chính tiểu sử của mình. Khi còn trẻ, Đức Gioan Phaolô II được truyền cảm hứng từ chức linh mục tử đạo anh hùng dưới thời Đức Quốc xã và Ba Lan cộng sản. Ở độ tuổi ba mươi, Đức Bênêđíctô đã thông thạo thế giới nói tiếng Đức của Guardini, Balthasar và các học giả Kinh thánh, và quen thuộc với sự đổi mới của thần học giữa thế kỷ. Đức Thánh Cha Phanxicô đã sống cuộc đời trưởng thành của mình giữa, và chịu đựng, một cộng đồng tôn giáo chia rẽ và suy tàn, một Giáo hội địa phương rối loạn chức năng, và một đất nước mà các nhà lãnh đạo, qua nhiều thế hệ, đã mang đến sự chuyên chế, bạo lực, tham nhũng và bần cùng hóa cho nơi từng là một vùng đất hòa bình và thịnh vượng khi gia đình Bergoglio quyết định di cư đến đó. Lẽ ra không nên gây sốc khi triều Giáo Hoàng của ngài được đánh dấu bằng sự chia rẽ độc đoán. Đó là kiểu Á Căn Đình.
Câu hỏi then chốt trong triều Giáo Hoàng của Đức Lêô là ngài đã học được gì từ hai trải nghiệm sống quan trọng của mình: thứ nhất, với tư cách là nhân chứng cho sự suy tàn của giáo hội tại quê nhà; thứ hai, với tư cách là một nhà truyền giáo ở Peru.
Nhìn chung, có hai khuynh hướng truyền giáo, mặc dù mỗi nhà truyền giáo đều có thể pha trộn cả hai. Một loại coi vùng đất truyền giáo còn thiếu thốn và cần sự giúp đỡ từ nước ngoài. Loại này thể hiện sự sẵn sàng phê phán và đề xuất một con đường khác. Những bóng đen trong lịch sử các nhà truyền giáo thường là ví dụ cho khuynh hướng này, áp đặt “nền văn minh” lên “những kẻ man rợ”.
Kiểu thứ hai, một phần, là phản ứng với kiểu thứ nhất, và có lẽ đã chiếm ưu thế vào những năm 1980 khi Cha Prevost lần đầu tiên đến Peru. Kiểu nhà truyền giáo này tin rằng mình có nhiều điều để học hỏi từ vùng đất truyền giáo, và rằng những lời chỉ trích từ nước ngoài không chỉ thiếu khôn ngoan mà còn thường bất công.
Đức Lêô nghĩ gì? Không ai biết. Ngài không đưa ra bất kỳ văn bản chính nào diễn giải kinh nghiệm truyền giáo của mình. Rõ ràng là ngài yêu mến người dân Peru, nhưng liệu ngài có muốn một tương lai khác cho họ không?
Mỹ Latinh đã trải qua một thế kỷ đầy khó khăn. Ngay cả những người Mỹ Latinh lớn tuổi nhất cũng khó mà nhớ lại hai thập niên liên tiếp hòa bình, trật tự và chính quyền tốt, với tăng trưởng kinh tế ổn định, tỷ lệ thất nghiệp thấp và lạm phát thấp. Nhiều người chỉ còn nhớ mình loay hoay hết cuộc khủng hoảng này đến cuộc khủng hoảng khác. Đó là một nỗi hổ thẹn cho một lục địa Công Giáo. Giáo Hội Công Giáo ở Mỹ Latinh đang không phát triển mạnh mẽ - đến mức người ta mặc định rằng Peru cần các nhà truyền giáo, năm trăm năm sau khi đức tin này được truyền đến từ Âu Châu. Tại sao vậy?
Điểm yếu lớn nhất của triều Giáo Hoàng Phanxicô là ngài không có nhiều sự hướng dẫn để giúp đỡ dòng Tên đang suy yếu, Giáo hội địa phương đang suy yếu, và đất nước đang suy tàn của ngài - Á Căn Đình là một trong số ít quốc gia liên tục vỡ nợ. Liệu Đức Lêô đã đưa ra những chẩn đoán khác hay không? Liệu ngài có thể đưa ra những biện pháp khắc phục tốt hơn không?
Đây không chỉ là vấn đề áp dụng khôn ngoan học thuyết xã hội của Giáo hội. Đức Lêô đã chọn niên hiệu của mình để vinh danh Đức Giáo Hoàng Lêô XIII, người khai sinh ra tư tưởng Công Giáo về các vấn đề văn hóa, chính trị và kinh tế. Đây cũng là vấn đề quản trị trực tiếp.
Tổng giáo phận Lima đang trong tình trạng hỗn loạn. Năm 2019, với tinh thần đảng phái đối kháng đang làm xói mòn nền chính trị Mỹ Latinh, cả thế tục lẫn giáo hội, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã thay thế Hồng Y Luis Cipriani Thorne bằng Carlos Gustavo Castillo Mattasoglio - người được phong Hồng Y vào năm 2024 - một giáo sư mà Đức Cha Cipriani, khi còn là Tổng Giám Mục, đã từng bị cấm giảng dạy thần học Công Giáo do những cáo buộc dị giáo và bất đồng chính kiến. Việc Đức Cha Cipriani nghỉ hưu diễn ra trong bối cảnh có những cáo buộc về hành vi sai trái tình dục, và những cáo buộc nghiêm trọng về hành vi sai trái tài chính và tình dục đã xuất hiện tại chủng viện dưới thời Castillo.
Đức Cha Prevost đã chứng kiến tất cả những diễn biến này khi còn là giám mục ở Peru và là giám mục trưởng tại Rôma. Ngài đã học được những bài học gì từ một Giáo hội bị chia rẽ sâu sắc và rối loạn chức năng ở thủ đô Peru? Đức Cha Castillo hiện đã quá tuổi nghỉ hưu. Những gì Đức Lêô làm với Lima có lẽ là dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy triều Giáo Hoàng của ngài sẽ đi về đâu.
Trong mùa hè đầu tiên, Đức Lêô đã cẩn thận kéo dài thời gian thiện chí và đoàn kết sau khi đắc cử. Ngài trích dẫn lời Đức Phanxicô, ăn mặc như Đức Bênêđíctô, và, giống như Đức Gioan Phaolô, khuyên nhủ những người trẻ tuổi “đừng sợ hãi”. Ngài đã gặp Đức Hồng Y Raymond Burke và linh mục Dòng Tên James Martin, công bố những buổi tiếp kiến đó trong lịch chính thức của mình, vỗ về cả hai cánh phải và trái. Chuyến bay cho đến nay vẫn suôn sẻ, và dường như Đức Lêô là kiểu phi công có thể giải quyết được nhiễu động. Hướng đi mà ngài muốn hướng đến vẫn chưa được biết rõ.
Source:First Things