Các ký giả Suzan Fraser, Ayse Wieting, của hãng tin Associated Press, trong bản tin ngày 24 tháng 11, 2025, cho hay: Khi Đức Giáo Hoàng Leo XIV chuẩn bị bắt đầu chuyến công du nước ngoài đầu tiên với chuyến thăm Thổ Nhĩ Kỳ để đánh dấu một sự kiện quan trọng đã định hình nên nền tảng của Công Giáo và Chính thống giáo, đã có một làn sóng lạc quan mới về khả năng mở cửa trở lại một Chủng viện Chính thống giáo Hy Lạp đã bị đóng cửa từ năm 1971.
Trường Thần học Halki đã trở thành biểu tượng của di sản Chính thống giáo và là trọng tâm trong nỗ lực thúc đẩy tự do tôn giáo ở Thổ Nhĩ Kỳ.
Tọa lạc trên đảo Heybeliada, ngoài khơi Istanbul, chủng viện này từng đào tạo nhiều thế hệ giáo trưởng và giáo sĩ Chính thống giáo Hy Lạp. Trong số đó có Đức Thượng phụ Đại kết Bartholomew I, lãnh đạo tinh thần của khoảng 300 triệu tín đồ Chính thống giáo trên toàn thế giới.
Thổ Nhĩ Kỳ đã đóng cửa trường theo luật hạn chế giáo dục đại học tư thục, và bất chấp nhiều lời kêu gọi từ các nhà lãnh đạo tôn giáo quốc tế và những người ủng hộ nhân quyền - cũng như những thay đổi pháp lý sau đó cho phép các trường đại học tư thục phát triển mạnh - trường vẫn đóng cửa kể từ đó.
Động lực mở cửa trở lại dường như đã tăng lên sau khi Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan thảo luận vấn đề này với Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump tại Nhà Trắng vào tháng 9. Erdogan cho biết Thổ Nhĩ Kỳ sẽ "làm phần việc của mình" liên quan đến việc mở cửa trở lại. Trước đó, Erdogan đã liên kết động thái này với các biện pháp đáp trả từ Hy Lạp nhằm cải thiện quyền của người Hồi giáo tại đó.
Trường, được thành lập vào năm 1844, hiện được bao quanh bởi giàn giáo trong khi công việc cải tạo vẫn đang tiếp tục. Bên trong, một tầng được sử dụng làm khu nhà ở cho giáo sĩ và hai phòng học đã hoàn thành, sẵn sàng chào đón sinh viên khi chủng viện mở cửa trở lại.
'Sự lỗi thời về chính trị và ngoại giao'
Trong chuyến thăm Thổ Nhĩ Kỳ, bắt đầu từ ngày 27 tháng 11, Đức Giáo Hoàng Leo dự kiến sẽ gặp Tổng thống Erdogan và cùng Đức Thượng phụ Đại kết Bartholomew kỷ niệm 1,700 năm Công đồng Ni-xê-a, trong một cuộc hành hương tôn vinh nguồn gốc thần học của Kitô giáo. Sau đó, ngài sẽ đến Lebanon cho chặng dừng chân thứ hai của chuyến đi.
Đức Tổng Giám Mục Elpidophoros, người đứng đầu Tổng giáo phận Chính thống giáo Hy Lạp tại Hoa Kỳ, phát biểu với hãng thông tấn Associated Press trong một cuộc phỏng vấn video từ trụ sở của ngài ở New York: Thổ Nhĩ Kỳ hiện "sẵn sàng thực hiện bước tiến lớn vì lợi ích của Thổ Nhĩ Kỳ, vì lợi ích của các nhóm thiểu số và vì lợi ích của quyền tôn giáo và các nhóm thiểu số tại quốc gia này" bằng cách mở cửa lại chủng viện.
Một ủy ban gồm các đại diện từ Tòa Thượng phụ Chính thống giáo Hy Lạp có trụ sở tại Istanbul và chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã bắt đầu thảo luận về việc mở cửa trở lại, Đức Tổng Giám Mục Elpidophoros cho biết, đồng thời bày tỏ sự lạc quan rằng trường có thể chào đón học sinh trở lại vào đầu năm học tới. Vị tổng giám mục sinh ra tại Istanbul cho biết: “Việc tiếp tục đóng cửa ngôi trường này sau hơn 50 năm là một sự lỗi thời về mặt chính trị và ngoại giao, không có lợi cho đất nước chúng ta. Chúng ta có rất nhiều trường đại học và trường tư thục ở Thổ Nhĩ Kỳ, vì vậy việc chỉ đóng cửa trường Halki sẽ không giúp ích gì cho Thổ Nhĩ Kỳ, không giúp ích gì cho bất cứ ai.”
Một phép thử tự do tôn giáo
Số phận của chủng viện từ lâu đã được xem là một phép thử cho cách đối xử của Thổ Nhĩ Kỳ, nơi chủ yếu là người Hồi giáo, đối với các nhóm tôn giáo thiểu số, bao gồm cả dân số Kitô giáo của đất nước, ước tính từ 200,000 đến 370,000 người trong tổng số gần 86 triệu người.
Kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2002, chính phủ Erdogan đã ban hành các cải cách nhằm cải thiện quyền của các nhóm tôn giáo, bao gồm việc mở cửa các địa điểm thờ phượng và trả lại một số tài sản đã bị tịch thu — nhưng vẫn còn nhiều vấn đề tồn tại.
Mặc dù Hiến pháp đảm bảo quyền tự do tôn giáo, nhưng chỉ có người Armenia, người Hy Lạp và người Do Thái — những nhóm thiểu số không theo đạo Hồi được công nhận theo hiệp ước hòa bình năm 1923 thiết lập biên giới của Thổ Nhĩ Kỳ hiện đại — mới được phép vận hành các địa điểm thờ phượng và trường học. Các nhóm Kitô giáo khác không được công nhận chính thức và thường gặp trở ngại trong việc đăng ký nhà thờ hoặc hiệp hội tôn giáo.
Đã có những vụ bạo lực riêng lẻ, bao gồm vụ tấn công năm 2024 vào một nhà thờ Công Giáo ở Istanbul, nơi một tín hữu đã bị giết trong Thánh lễ. Nhóm Nhà nước Hồi giáo đã nhận trách nhiệm về vụ tấn công.
Thổ Nhĩ Kỳ phủ nhận các báo cáo gần đây cho rằng họ đã trục xuất công dân nước ngoài thuộc các nhóm Tin lành vì lo ngại về mối đe dọa an ninh quốc gia. Thổ Nhĩ Kỳ đổ lỗi cho những gì họ gọi là "một chiến dịch thông tin sai lệch có chủ ý" chống lại đất nước này.
Vào tháng 7 năm 2020, Thổ Nhĩ Kỳ đã chuyển đổi Hagia Sophia của Istanbul - từng là một trong những nhà thờ lịch sử quan trọng nhất của Kitô giáo và là di sản thế giới được Liên Hợp Quốc công nhận - từ một bảo tàng trở lại thành một nhà thờ Hồi giáo, một động thái đã vấp phải sự chỉ trích rộng rãi của quốc tế.
Mặc dù các giáo hoàng đã từng đến thăm Hagia Sophia trong quá khứ, nhưng địa danh quan trọng này đã bị bỏ qua trong Hành trình của Đức Leo.
Tòa Thượng phụ Chính thống giáo Hy Lạp, đặt trụ sở tại Istanbul, được quốc tế công nhận là “tòa Thượng phụ đầu tiên trong số những tòa Thượng phụ ngang hàng” trong thế giới Chính thống giáo. Tuy nhiên, Thổ Nhĩ Kỳ không công nhận vị thế đại kết của tòa Thượng phụ, khăng khăng rằng theo hiệp ước năm 1923, Thượng phụ chỉ là người đứng đầu cộng đồng thiểu số Chính thống giáo Hy Lạp đang ngày càng suy yếu của đất nước. Tòa Thượng phụ có nguồn gốc từ Đế quốc Byzantine Hy Lạp Chính thống giáo, sụp đổ khi người Ottoman theo đạo Hồi chinh phục Constantinople, ngày nay là Istanbul, vào năm 1453.
‘Một ngôi trường với tinh thần này’
Tại chủng viện đã đóng cửa, Agnes Kaltsogianni, một du khách đến từ Hy Lạp, cho biết chủng viện rất quan trọng đối với cả Hy Lạp và Thổ Nhĩ Kỳ, và việc mở cửa trở lại có thể là cơ sở cho việc cải thiện mối quan hệ giữa hai quốc gia thù địch lâu năm.
Nữ giáo viên tiếng Anh 48 tuổi này cho biết: “Cần có sự cải thiện dần dần giữa hai nước trên mọi phương diện, và (nơi này) có thể là điểm khởi đầu cho sự phát triển và gắn kết văn hóa to lớn”. Elpidophoros, 57 tuổi, còn quá trẻ để đến Halki và buộc phải học để gia nhập hàng giáo sĩ tại một chủng viện Hy Lạp. Tuy nhiên, ngài đã từng là viện phụ của tu viện Halki trong tám năm trước khi được bổ nhiệm làm Tổng Giám mục Hoa Kỳ.
Ngài nói: "Trường Thần học Halki luôn ở trong tim tôi".
Khi được hỏi về tầm quan trọng của trường đối với cộng đồng Chính thống giáo Hy Lạp, Elpidophoros cho biết Halki đại diện cho một "tinh thần" cởi mở với những ý tưởng mới, đối thoại và chung sống hòa bình, đồng thời bác bỏ định kiến dân tộc chủ nghĩa, tôn giáo và ngôn từ kích động thù địch.
Ngài nói: "Cả thế giới cần một ngôi trường với tinh thần này".