'Coniuncta cura' đánh dấu bước tiến thực sự đầu tiên trong lĩnh vực tài chính của Vatican dưới thời Đức Leo - nhưng vẫn chưa rõ mọi việc sẽ đi theo hướng nào.

Đó là nhận định của Ed. Condon, đồng chủ bút The Pillar, ngày 07/10/2025. Theo ông, Đức Leo XIV đã bãi bỏ một quy định tài chính quan trọng do Đức Phanxicô ban hành, và cho phép các bộ phận thuộc Giáo triều Vatican một lần nữa sử dụng các ngân hàng quốc tế và các công cụ đầu tư để quản lý tài sản của Vatican.

Quyết định này, được ban hành dưới dạng tự sắc ký ngày 29 tháng 9 nhưng được công bố vào ngày 6 tháng 10, bãi bỏ một sắc lệnh do vị tiền nhiệm của Đức Leo ban hành vào năm 2022, sau những cải cách của Praedicate evangelium, tông hiến của Đức Phanxicô về Giáo triều Rôma.

Trong phần mở đầu của văn bản có tựa đề Coniuncta cura, Đức Leo viết rằng ngài đã quyết định bãi bỏ cải cách thời Đức Phanxicô "sau khi đã đánh giá cẩn thận các khuyến nghị đã được Hội đồng Kinh tế nhất trí thông qua", cơ quan do Đức Phanxicô thành lập để duy trì sự giám sát tối cao đối với các vấn đề tài chính của Vatican.

Phúc nghị năm 2022 của Đức Phanxicô được hiểu rộng rãi là một phản ứng đối với các vụ bê bối tài chính xung quanh Phủ Quốc Vụ Khanh, và đối với cuộc khủng hoảng thanh khoản ngày càng gia tăng tại Vatican. Phúc nghị này yêu cầu tất cả tài sản, tài khoản và đầu tư của giáo triều phải được chuyển về Thành phố Vatican và đặt dưới sự quản lý của APSA, cơ quan quản lý tài sản và chi trả của Vatican, và cơ quan này sau đó được yêu cầu tiến hành hoạt động kinh doanh thông qua Viện Công trình Tôn giáo, tổ chức tài chính thương mại vì lợi nhuận duy nhất của Vatican.

Tự sắc của Đức Leo là quyết định công khai quan trọng đầu tiên của Đức Giáo Hoàng liên quan đến tài chính của Vatican, và được đưa ra sau khi một cuộc phỏng vấn được công bố vào tháng trước, trong đó ngài đã giảm nhẹ nỗi lo ngại về một cuộc khủng hoảng tài chính tại Tòa Thánh, và khẳng định rằng ngài "không mất ngủ" về tình hình tài chính của Vatican. Sau khi kêu gọi một cái nhìn tích cực hơn về tài chính Vatican trong một cuộc phỏng vấn tháng trước, chỉ thị tài chính quan trọng đầu tiên của Đức Giáo Hoàng Leo sẽ khiến nhiều người tin tưởng vào năng lực của Giáo triều và sức khỏe tài chính của Vatican. Mặc dù không rõ nguồn gốc của sự lạc quan này là gì.

—

Phúc nghị năm 2022 của Đức Giáo Hoàng Phanxicô có ý nghĩa quan trọng vì hai lý do.

Thứ nhất, nó nhấn mạnh tính cấp bách mà ngài yêu cầu tất cả các cơ quan của Vatican phải mang tất cả tài sản, tiền gửi và đầu tư vào Thành phố Vatican và đặt dưới sự giám sát của APSA, với ý định rằng tất cả tài chính của Giáo triều phải được hạch toán tập trung.

Thứ hai, nó chuyển giao phần lớn trách nhiệm quản lý hầu hết các khoản đầu tư phi bất động sản của Giáo triều từ APSA sang IOR, được công nhận rộng rãi là tổ chức tài chính hiệu quả, sinh lời và minh bạch nhất tại Thành phố Vatican, và là tổ chức duy nhất chịu sự giám sát quốc tế.

Ngân hàng này cũng chứng tỏ là tổ chức Vatican kiên cường nhất trong cuộc chiến chống tham nhũng tài chính - đáng chú ý nhất là sau vụ bê bối bất động sản London năm 2018 - càng làm tăng thêm ấn tượng chung rằng Đức Phanxicô đang tăng cường giám sát tài chính của Giáo triều.

Nhưng những điều khoản đó hiện đã được gỡ bỏ.

Theo văn bản tự sắc của Đức Giáo Hoàng Leo, phúc nghị năm 2022 đã bị bãi bỏ, về cơ bản chấm dứt yêu cầu APSA tiến hành hoạt động kinh doanh thông qua IOR và cho phép rõ ràng "sử dụng các trung gian tài chính được thành lập tại các quốc gia khác" khi được coi là "hiệu quả hoặc thuận tiện hơn".

Mặc dù tự sắc của Đức Leo không chấm dứt yêu cầu pháp lý đối với các cơ quan giáo triều về việc tập trung quản lý tài sản của mình theo APSA, nhưng trên thực tế, nó đã chấm dứt yêu cầu tất cả các quỹ của Vatican phải được chuyển về nước.

Động thái này có ý nghĩa quan trọng, bởi vì nó mở lại cánh cửa cho các thỏa thuận quản lý tài sản và ngân hàng ở nước ngoài mà trước đây các nhà chức trách Vatican đã cảnh báo là gần như không thể theo dõi, và bởi vì nó cho thấy Đức Giáo Hoàng - theo lời khuyên của Hội đồng Kinh tế - không lo ngại về bất cứ sự thiếu hụt thanh khoản nào trong ngắn hạn tại Tòa thánh.

Đức Leo nói trong cuộc phỏng vấn vào tháng 9: “Chúng ta phải tránh những lựa chọn [đầu tư] tồi tệ như đã được thực hiện trong những năm gần đây”.

“Việc mua tòa nhà này ở London, Đại lộ Sloane, đã được công khai rộng rãi và số tiền hàng triệu đô la đã bị mất vì điều đó. Tôi nghĩ rằng trong thời gian Đức Phanxicô trị vì, các bước quan trọng đã được thực hiện để thiết lập các biện pháp kiểm tra và cân bằng, kiểm soát mới về hình thức và cách thức hoạt động của hoạt động tài chính. Đã có một số điều rất tích cực về mặt đó, vì vậy kết quả đang được thể hiện.”

Nhưng bất chấp đánh giá tích cực về những cải cách của Đức Phanxicô, các nhà quan sát Vatican sẽ lưu ý rằng tự sắc của Đức Leo tuần này thực chất đã đảo ngược một biện pháp bảo vệ pháp lý quan trọng được đưa ra để ngăn chặn một vụ bê bối bất động sản khác ở London.

Khoản đầu tư đó, do Phủ Quốc vụ khanh điều phối, liên quan đến việc bộ phận cấp cao của Giáo triều sử dụng tài sản và quỹ được quản lý tại Thụy Sĩ để đảm bảo hàng trăm triệu euro tiền vay lãi suất cao từ hai ngân hàng hiện đã đóng cửa. Số tiền đó được sử dụng để tài trợ cho các hoạt động ở nước ngoài vốn thấy Tòa Thánh chịu khoản lỗ gần 200 triệu euro, và dẫn đến việc chín người, bao gồm cả Hồng Y Angelo Becciu, bị kết án về tội phạm tài chính.

Không rõ Đức Giáo Hoàng Leo đã nhận được lời khuyên nào từ Hội đồng Kinh tế để thúc đẩy quyết định bãi bỏ lệnh cấm của Đức Phanxicô đối với các hoạt động ngân hàng và đầu tư ở nước ngoài, nhưng dù lý do là gì, điều này cũng cho thấy việc loại bỏ một trong những "kiểm tra và cân bằng" quan trọng mà Đức Leo gần đây đã ca ngợi là mang lại kết quả tốt.

Động thái phân quyền của Đức Leo cũng cho thấy sự thay đổi đáng kể trong niềm tin của Đức Giáo Hoàng vào APSA, cơ quan quản lý tài sản của Tòa Thánh.

Lệnh năm 2022 của Đức Phanxicô yêu cầu APSA phải thực hiện hầu hết các hoạt động đầu tư và quản lý tài sản thông qua IOR vào thời điểm đó được coi là một sự coi thường nhắm vào bộ phận đang bị bê bối này, mặc dù không liên quan đến thỏa thuận bất động sản ở London, nhưng đã tham gia vào một số giao dịch có vấn đề về tài chính và pháp lý đáng ngờ trong triều đại của Đức Phanxicô.

Tờ Pillar trước đây đã đưa tin rằng vào năm 2016, hồ sơ mật của Vatican cho thấy các thành viên cấp cao của Hội đồng Kinh tế đã được cảnh báo rằng những bất thường về tài chính tại APSA bao gồm "một quy trình đầu tư tập trung cao độ, nguy hiểm và hoạt động quản lý danh mục đầu tư mờ ám, tạo ra những bất thường và tiềm ẩn nguy cơ gian lận đáng kể".

Cũng trong năm đó, các cơ quan giám sát tài chính của Vatican, do Hồng Y George Pell đứng đầu, cũng đã ra lệnh điều tra "khẩn cấp và ngay lập tức" các giao dịch ngân hàng "có khả năng bất hợp pháp" của APSA.

Ngay cả ngoài những vụ bê bối lớn, APSA vẫn liên tục bị các quan chức tài chính Vatican chỉ trích nội bộ vì thiếu hiệu quả trong việc tạo ra lợi nhuận cho Tòa thánh - ngay cả khi vẫn công bố lợi nhuận.

Đức Leo lưu ý trong cuộc phỏng vấn vào tháng 9: "APSA vừa công bố báo cáo tài chính năm 2024 và họ báo cáo kết quả khả quan hơn 60 triệu euro trong năm. Tại sao chúng ta lại than thở về một cuộc khủng hoảng?"

Tuy nhiên, trong nội bộ, các quan chức lưu ý rằng những thông báo lợi nhuận đó không nằm trong bối cảnh tổng thể tài khoản hợp nhất hàng năm và đánh giá lãi lỗ của Tòa thánh, hoặc thâm hụt ngân sách cơ cấu hàng năm, cả hai đều được cho là vượt xa lợi nhuận đã công bố.

Hơn nữa, các quan chức trong hơn một thập niên đã cảnh báo rằng các cơ quan như APSA đã không tối đa hóa lợi nhuận theo cách có thể mang lại sự ổn định tài chính lâu dài cho Tòa thánh.

Ví dụ, các báo cáo tài chính do APSA công bố năm 2024 cho thấy đơn vị quản lý tài sản của Tòa thánh đã ghi nhận lợi nhuận 45.9 triệu euro trong năm trước. Tuy nhiên, trong khi kết quả được nhiều người ca ngợi là lợi nhuận tích cực, thì những người khác lại chỉ ra rằng báo cáo tương tự chỉ ghi nhận lợi nhuận 35 triệu euro trên danh mục bất động sản quốc tế gồm hàng nghìn đơn vị của Tòa thánh.

Trong khi đó, Đức Giáo Hoàng Leo đã có một số cuộc họp với người đứng đầu APSA, Tổng Giám mục Giordano Piccinotti, S.D.B. trong vài tuần qua, và quyết định cho phép cơ quan này thực sự nắm quyền kiểm soát các khoản đầu tư của mình cho thấy Đức Giáo Hoàng đã rất ấn tượng với ban quản lý hiện tại.

—

Có lẽ tín hiệu quan trọng và lặng lẽ nhất mà Đức Leo gửi đi trong Tự sắc tuần này là việc Đức Giáo Hoàng dường như đủ tin tưởng vào khả năng thanh khoản của Vatican đến mức ngài vui mừng khi tiền của Giáo triều một lần nữa được chuyển ra nước ngoài.

Đây lại là một sự thay đổi giọng điệu đáng chú ý so với Đức Phanxicô, người năm ngoái đã cảnh báo rằng "các phân tích chuyên sâu mới nhất do các chuyên gia độc lập thực hiện cho thấy sự mất cân bằng nghiêm trọng trong tương lai của quỹ [hưu trí Vatican], vốn có xu hướng mở rộng theo thời gian nếu không có sự can thiệp."

Tờ Pillar trước đây đã đưa tin rằng khoản nợ chưa thanh toán của quỹ ước tính gần 1.5 tỷ euro một thập niên trước, và được cho là đã tăng vọt đáng kể kể từ đó.

"Nói một cách cụ thể, điều này có nghĩa là hệ thống hiện tại không thể đảm bảo trong trung hạn việc hoàn thành nghĩa vụ lương hưu cho các thế hệ tương lai", Đức Phanxicô nói như thế, và rằng "những quyết định khó khăn đòi hỏi sự nhạy cảm, lòng hào phóng và sẵn sàng hy sinh đặc biệt từ phía tất cả mọi người". Yêu cầu pháp lý của Đức Phanxicô về việc chuyển toàn bộ tài sản của Giáo triều về Vatican được hiểu rộng rãi là một phần của nỗ lực chung nhằm củng cố tài chính của Giáo triều trước nguy cơ thiếu hụt thanh khoản. Tuy nhiên, trong cuộc phỏng vấn tháng trước, Đức Leo đã hạ thấp lỗ hổng lương hưu và thâm hụt ngân sách, gọi đây là "vấn đề chung" đối với các chính phủ và có thể giải quyết được, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải có một thông điệp công khai tích cực hơn về các vấn đề tài chính của Vatican.

Quyết định tái ủy quyền cho hoạt động quản lý đầu tư và ngân hàng của Giáo triều ở nước ngoài là dấu hiệu thực tế rõ ràng nhất cho thấy sự lạc quan của tân Giáo hoàng về tài chính Vatican không chỉ là vấn đề truyền tải thông điệp, mà là Đức Leo thực sự sẵn sàng sử dụng tiền của Vatican đúng như lời ngài nói.

Mặc dù tác động của tự sắc của Đức Leo khá rõ ràng, nhưng động cơ cho quyết định của ngài vẫn chưa được giải thích, ngoài việc đề cập một cách hời hợt đến "các khuyến nghị được Hội đồng Kinh tế nhất trí thông qua, và sau khi tham khảo ý kiến của những người có chuyên môn trong vấn đề này".

Có thể động thái của Đức Leo nhằm đảo ngược một trong những cải cách ít được đánh giá cao nhưng lại âm thầm và mạnh mẽ nhất của Đức Giáo Hoàng Phanxicô được thúc đẩy bởi lợi nhuận tài chính tích cực bất ngờ trong những tháng đầu tiên của triều đại ngài.

Có thể, sau mật nghị, một làn sóng quyên góp và hứa hẹn hỗ trợ trong tương lai đã đổ vào ngân khố của Vatican, đến mức những đánh giá bi quan do Đức Phanxicô đưa ra trong năm cuối cùng của triều đại ngài giờ đây đã bị đảo ngược một cách mạnh mẽ đến mức các biện pháp kiểm soát đầu tư và thanh khoản nghiêm ngặt trong nước không còn cần thiết nữa.

Một kết quả như vậy thực sự sẽ rất ấn tượng và không được báo trước. Mặc dù nó không khớp với những đánh giá kín đáo hơn của các quan chức tài chính trong giáo triều, những người, vào thời điểm thông báo lợi nhuận gần đây nhất của APSA vào mùa hè này, đã lặng lẽ cảnh báo rằng báo cáo hợp nhất tổng thể về tình hình tài chính của Vatican vẫn còn rất nhiều thâm hụt.

Những người quan sát lâu năm về các vạy vọ quan liêu của Vatican thậm chí còn cho rằng khả năng xảy ra cao hơn, rằng Đức Giáo Hoàng Leo đã được trình bày và thuyết phục chấp nhận một phiên bản có tính chọn lọc cao về tình hình tài chính của giáo triều, một phiên bản coi lợi nhuận gia tăng là thành tựu doanh thu, và các vấn đề ngân sách nghiêm trọng chỉ là những vấn đề lý thuyết.

Trong khi đó, các chính sách tập trung quyền lực hà khắc hơn của Đức Phanxicô có thể được trình bày là hạn chế không thể thực hiện được, tạo ra các nút thắt trong hệ thống hành chính và cuối cùng cản trở tiến trình tài chính, thay vì thúc đẩy nó.

Khả năng thứ ba - và về mặt lý thuyết có thể có vô số sự hoán vị và kết hợp của chúng - là Đức Leo đã được thuyết phục dỡ bỏ lệnh cấm đối với hoạt động ngân hàng và đầu tư quốc tế của giáo triều không phải vì mọi thứ đang diễn ra tốt đẹp, mà chính xác là vì chúng chưa đủ tốt.

Mặc dù IOR, dưới sự quản lý hiện tại, đã tạo dựng được danh tiếng về sự liêm chính, chính sách tỉnh táo và tỷ lệ lợi nhuận hợp lý trong kinh doanh, nhưng có thể cách tiếp cận chậm rãi và ổn định này đơn giản là không thể kéo dài để đáp ứng các nhu cầu ngắn hạn hoặc trung hạn của Vatican.

Thay vào đó, có lẽ Đức Giáo Hoàng Leo đã phải cho phép giáo triều quay trở lại lĩnh vực ngân hàng và đầu tư quốc tế bởi vì, nói thẳng ra, họ cần đạt được lợi nhuận cao hơn nhanh hơn khả năng của IOR. Trớ trêu thay, chính sự cấp bách đó đã dẫn đến vụ bê bối tài chính London ngay từ đầu.

Tuy khó có thể trở thành tiêu điểm quốc tế, nhưng Coniuncta cura đánh dấu sự khởi đầu của một điều gì đó. Liệu nó có đánh dấu sự khởi đầu của một chương mới trong tài chính Vatican dưới thời Đức Leo, hay chỉ là sự khởi đầu của một chu kỳ lịch sử quen thuộc sắp lặp lại, vẫn còn phải chờ xem.