John L. Allen Jr., chủ bút Tạp chí Crux, ngày 30 tháng 9, 2025, viết rằng: Vận dụng Đức Benedict XVI nội tâm của ngài, Đức Giáo Hoàng Leo đã gặp gỡ “Nhóm Công tác về Đối thoại Liên văn hóa và Liên tôn” do Nghị viện Châu Âu tài trợ hôm qua và ca ngợi điều mà ngài gọi là “chủ nghĩa thế tục lành mạnh”, một khái niệm cốt lõi của vị cố Giáo hoàng người Đức mà ngài đã khai triển chi tiết và cổ vũ tại nhiều diễn đàn khác nhau.
Đức Leo XIV phát biểu với nhóm: “Các định chế châu Âu cần những người biết cách sống một chủ nghĩa thế tục lành mạnh, tức là một phong cách suy nghĩ và hành động khẳng định giá trị của tôn giáo đồng thời duy trì sự khác biệt – chứ không phải sự tách biệt hay nhầm lẫn – khỏi lĩnh vực chính trị”.
Đức Leo đã có bài phát biểu ngắn gọn bằng tiếng Anh. Việc ngài đề cập đến “chủ nghĩa thế tục lành mạnh” đã phản ảnh chủ đề chính của một sana laicità (chủ nghĩa thế tục lành mạnh), lần đầu tiên được Đức Benedict XVI nêu ra trong bài phát biểu trước các nhà tư pháp Ý vào tháng 12 năm 2006 và sau đó được phát triển thêm trong hàng chục bài phát biểu, tiểu luận và suy tư thần học.
Cốt lõi của ý tưởng này là một chủ nghĩa thế tục “lành mạnh” là một chủ nghĩa trong đó giáo hội và nhà nước tách biệt, nhưng trong đó các tổ chức tôn giáo và tín hữu được khuyến khích đóng vai trò quan trọng trong đời sống công cộng, đưa các giá trị của họ vào các lựa chọn chính trị. Điều này trái ngược với một chủ nghĩa thế tục “không lành mạnh”, trong đó tôn giáo bị coi là mối đe dọa đối với sự chung sống hòa bình và các tổ chức và nhà lãnh đạo tôn giáo bị áp lực phải giới hạn các hoạt động của họ trong các vấn đề tâm linh và phụng vụ.
Nói một cách ngắn gọn, chủ nghĩa thế tục lành mạnh, theo cách hiểu của Đức Benedict XVI, có nghĩa là tự do cho tôn giáo, chứ không phải tự do thoát khỏi tôn giáo.
Như một ghi chú, Đức Bênêđictô XVI rất ngưỡng mộ Alexis de Tocqueville và tác phẩm nổi tiếng của ông, Nền dân chủ ở Mỹ, thường so sánh một cách tích cực hình thức tách biệt giáo hội/nhà nước của Mỹ với hình thức mà ông coi là cứng ngắc và cực đoan hơn của Pháp.
Do đó, khi Đức Lêô XIV đề cập đến khái niệm này vào thứ Hai trong cuộc gặp gỡ các nghị sĩ châu Âu, không còn nghi ngờ gì nữa, ngài đã nghĩ đến những cách khác nhau mà Đức Bênêđictô đã giới thiệu và phát triển khái niệm này.
Ví dụ, ngài đã ca ngợi tôn giáo - tức là tôn giáo lành mạnh - như một yếu tố gắn kết trong một xã hội đa dạng, chứ không phải là sự chia rẽ.
Đức Lêô nói: “Khi chân thực và được vun đắp tốt, chiều kích tôn giáo có thể tăng cường đáng kể các mối quan hệ giữa các cá nhân và giúp mọi người sống trong cộng đồng và xã hội. Và ngày nay, việc nhấn mạnh giá trị và tầm quan trọng của các mối quan hệ giữa con người với nhau là vô cùng quan trọng!”
Cũng đồng tình với Đức Bênêđictô, Đức Lêô nhấn mạnh đến sự đóng góp công cộng của tôn giáo.
Ngài nói với các chính trị gia châu Âu: “Việc tham gia đối thoại liên tôn, về bản chất, thừa nhận rằng tôn giáo có giá trị cả ở bình diện cá nhân lẫn trong lĩnh vực xã hội”.
Để minh họa cho chủ nghĩa thế tục lành mạnh, Đức Leo đã trích dẫn ba vị cha đẻ của một châu Âu thống nhất: Robert Schuman của Pháp, Konrad Adenauer của Đức và Alcide De Gasperi của Ý. Mặc dù Đức Giáo Hoàng không đề cập đến điều này, nhưng Schuman giờ đây thực sự là "Đấng đáng kính Robert Schuman", một ứng viên cho việc phong thánh, sau khi Đức Giáo Hoàng Phanxicô phê chuẩn sắc lệnh chứng nhận đức hạnh anh hùng của ông vào năm 2021.
De Gasperi là "Tôi tớ Chúa Alcide De Gasperi", sau khi giai đoạn giáo phận của quá trình phong thánh của chính ông kết thúc vào năm 2025. Mặc dù hiện tại không có tiến trình phong thánh nào được mở cho Adenauer, nhưng ông cũng là một người Công Giáo sùng đạo.
Bên cạnh chủ nghĩa thế tục lành mạnh, Đức Leo cũng kêu gọi các nghị sĩ coi "đối thoại giữa các nền văn hóa và tôn giáo" là một "mục tiêu chính".
Đức Giáo Hoàng nói: “Là những người nam và người nữ của đối thoại có nghĩa là luôn bám chặt vào Tin Mừng và các giá trị phát xuất từ Tin Mừng, đồng thời vun đắp sự cởi mở, lắng nghe và đối thoại với những người đến từ các nền tảng khác, luôn đặt con người, phẩm giá con người và bản chất quan hệ và cộng đồng của chúng ta vào vị trí trung tâm”.