Tạp chí Aleteia, ngày 17/08/25, nhận định: Đức đương kim Giáo hoàng luôn nhắc đến những lời dạy của Thánh Augustinô, một Tiến sĩ Hội Thánh, người vẫn còn giá trị cho đến ngày nay như chính ngài đã từng là 1,600 năm trước.
"Tôi là con trai của Thánh Augustinô...". Đức Lêô XIV là vị giáo hoàng "thuộc dòng Augustinô" đầu tiên của thời hiện đại. Trong bài diễn văn đầu tiên từ ban công của Vương cung thánh đường Thánh Phêrô, ngài đã tự giới thiệu mình là người kế vị Giám mục thành Hippo. Kể từ đó, vị giáo hoàng thứ 267 đã trích dẫn ngài một cách gần như có hệ thống trong các bài diễn văn và bài giảng của mình.
Vì thế, tạp chí Aleteia đã phỏng vấn ba chuyên gia hàng đầu về vị Tiến sĩ Hội thánh này để tìm hiểu điều mà vị giám mục thế kỷ thứ 5 (354-430) có thể nói với thế kỷ 21, và tư tưởng của ngài có thể dẫn dắt triều đại giáo hoàng của Đức Lêô XIV như thế nào.
I. Hiệp nhất như một chủ đề trung tâm
Cha Jacques Ollier, giáo sư thần học tại Phân Khoa Đức Bà của Collège des Bernardins, nhận định: “Dường như trong mật nghị Hồng Y, chủ đề hiệp nhất đã thu hút sự chú ý của các Hồng Y. Đây là một chủ đề mang đậm dấu ấn Augustinô”.
Thánh Augustinô đã diễn đạt nguyên tắc hiệp nhất này, đặc biệt trong bài chú giải Thánh Vịnh 127 (128). Thực tế, khẩu hiệu giám mục của Đức Lêô XIV, In illo uno unum – “trong Đấng là một, chúng ta nên một” – xuất phát từ bản văn này. Do đó, hiệp nhất trước hết là vấn đề đức tin: nó đến từ Thiên Chúa, Đấng là Một trong Ba Ngôi của Người – Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần – và là Đấng ban sự hiệp nhất này cho nhân loại. Ngài kêu gọi nhân loại hướng đến sự hiệp nhất nội tâm.
Nhà thần học Marie-Anne Vannier nhấn mạnh: “Sự hiệp nhất này là con đường hoán cải mà Thánh Augustinô đã thực hiện và kể lại trong cuốn Tự Thú của ngài”. Sinh ra trong một gia đình Kitô giáo ở Bắc Phi, Thánh Augustinô ban đầu đã xa rời đức tin. Thời trẻ, ngài đã tìm hiểu các tôn giáo ngoại giáo, đặc biệt là phái Manikêô [Manichaeism] và Tân Platông [Neoplatonism], trước khi bắt đầu một cuộc trở lại Kitô giáo.
Nhà thần học giải thích: “Ngài kết luận rằng sự hiệp nhất với chính mình, công việc khó khăn này đối với chính mình, là điều thiết yếu để đạt được sự hiệp nhất với người khác, đó là nền tảng của Giáo hội”.
Thiên Chúa “muốn tất cả chúng ta được hiệp nhất trong một gia đình”, Đức Leo XIV đã nói trong bài giảng tại Thánh lễ khai mạc triều đại giáo hoàng của ngài, nhấn mạnh rằng “trong một Chúa Kitô, chúng ta là một”. Marie-Anne Vannier lưu ý: Đáng chú ý, điều này áp dụng cho phong trào đại kết (sự hiệp nhất Kitô giáo), mặc dù nhu cầu này không tồn tại vào thời Thánh Augustinô.
II. Hòa bình chống lại sự suy tàn
Thánh Augustinô sống trong thời kỳ bất ổn lớn. Đế quốc La Mã, vốn hùng mạnh trong nhiều thế kỷ, đang chao đảo vì những cuộc xâm lược của người man rợ. Người Visigoth đã cướp phá Rome vào năm 410, và Thánh Augustinô đã suýt phải chịu tử đạo. Ngài qua đời vào năm 430 khi người Vandal đang ở cổng thành Hippo và Carthage.
Tuy nhiên, Cha Ollier ghi nhận: trong suốt cuộc đời mình, Thánh Augustinô đã không đầu hàng trước nỗi hoảng loạn đang bủa vây một số người đương thời. “Là một người ham đọc Tin mừng, ngài tìm thấy trong việc đọc của mình một sự chắc chắn về một loại tính liên tục trong những thảm họa đang giáng xuống thế giới”.
Nhưng, như Chúa Giêsu đã khẳng định, ngài cũng biết rằng “sự giải thoát đang đến gần”.
Một số người cho rằng những thảm họa này là do ảnh hưởng ngày càng tăng của Kitô giáo. Đáp lại, Marie-Anne Vannier nhấn mạnh: trong cuốn Kinh Thành Thiên Chúa, Thánh Augustinô đã bảo vệ ý tưởng cho rằng “sự suy đồi đã tồn tại từ lâu” và hành động của các Kitô hữu là tích cực.
Cha Ollier thì nói rằng: “Ngài tin rằng những bất ổn của thế giới phải được giải quyết bằng cách bắt đầu từ chính mình và từ Giáo hội, và do đó bằng cách mang lại trật tự cho Giáo hội — điều mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã bắt đầu thực hiện và tôi tin rằng Đức Giáo Hoàng Lêô sẽ tiếp tục”.
Sau đó, ngài lưu ý, chúng ta phải nỗ lực mở rộng hòa bình này ra toàn thế giới, như Đức Lêô XIV đã chỉ rõ trong các thông điệp của ngài về Ukraine và Đất Thánh. Ý tưởng của Thánh Augustinô về một vòng tròn hòa bình nhân đức, trái ngược với chủ nghĩa thảm họa bi quan, xuất hiện trong bài phát biểu đầu tiên của ngài, ủng hộ một nền hòa bình “không vũ trang và giải trừ vũ khí” — nghĩa là, một thái độ hòa bình tự nó tạo ra hòa bình.
III. Khôn ngoan và khiêm nhường
Hơn nữa, theo Jérôme Alexandre, giáo sư thần học tại Phân Khoa Notre-Dame của Collège des Bernardins, quan niệm về hòa bình của Thánh Augustinô tìm thấy ở Đức Leo XIV, không phải một “sự đồng thuận dựa trên sự tương đồng hoàn hảo, mà là sự chấp nhận những khác biệt”. Do đó, nó đòi hỏi một sự khiêm nhường nào đó.
Trong thời đại của ngài, Thánh Augustinô đã chứng kiến sự chuyển đổi trong mối quan hệ giữa Giáo hội và Đế quốc La Mã đang suy tàn. Điều này diễn ra đáng chú ý nhất với việc ký kết Sắc lệnh Thessalonica, trong đó Hoàng đế Theodosius chính thức công nhận Kitô giáo vào năm 380.
Nhưng, Marie-Anne Vannier khẳng định: “không có chủ nghĩa duy thắng nào ở Thánh Augustinô”.
Ban đầu, sau khi nghiên cứu các triết gia ngoại giáo, Thánh Augustinô tin rằng Giáo hội cần tiếp tục đối thoại với họ. Bà nhấn mạnh: “Để phân định, Thánh Augustinô đã lắng nghe rất nhiều và dành nhiều thời gian cho việc này; chúng ta cũng thấy tính khí này ở nơi Đức Leo kể từ khi ngài được bầu chọn”.
Jérôme Alexandre thì nhấn mạnh: “Sự khiêm nhường là khám phá vĩ đại của Thánh Augustinô ngay từ khi ngài trở lại, và ngài luôn hướng về điều này cho đến khi qua đời”. Nó bắt nguồn từ sự kiện: “bằng cách nhập thể, chính Thiên Chúa đã chọn con đường khiêm nhường và nêu gương cho con người”.
Ý tưởng về “Công Giáo” do Giám mục Hippo phát triển là “một biểu hiện đa diện và phổ quát của cùng một đức tin”.
Marie-Anne Vannier giải thích: “Thánh Augustinô không phải là một người theo chủ nghĩa giáo điều”. Bà chỉ ra rằng chủ nghĩa Augustinô chính trị – vốn đối lập giữa Kinh thành Thiên Chúa và kinh thành con người theo kiểu nhị nguyên, đã dẫn đến quan điểm thần quyền thời trung cổ – không trung thành với sự khôn ngoan thận trọng của Thánh Augustinô. Bà trích dẫn tiểu luận của ngài Về Chúa Ba Ngôi:
Hãy để độc giả của tôi theo tôi khi họ chia sẻ niềm tin chắc chắn của tôi, hãy để họ cùng tôi tìm kiếm khi họ nhận ra sai lầm của họ; khi họ nhận ra sai lầm của tôi, hãy để họ gọi tôi trở về với Người. Như vậy, chúng ta sẽ cùng nhau tiến bước trên con đường tình yêu, đến gần hơn với Đấng mà người ta nói: “Hãy luôn tìm kiếm dung nhan Người.”
IV. “Với anh em, tôi là một Kitô hữu”
Sự khiêm nhường của thánh Augustinô này thể hiện rõ trong quan niệm của Đức Lêô XIV về sứ mệnh giáo hoàng: “Với anh em, tôi là một Kitô hữu, và vì anh em, tôi là một giám mục,” ngài tuyên bố, trích dẫn Thánh Augustinô trong những bài diễn văn đầu tiên của mình.
Tuy nhiên, sự phát triển của giáo lý về quyền tối thượng của Thánh Phêrô vào thời Augustinô vẫn chưa được tiến triển nhiều, Marie-Anne Vannier chỉ ra. Nó chỉ thực sự được định nghĩa ngay sau khi Augustinô qua đời bởi Đức Giáo Hoàng Lêô I (440-461), người đã định nghĩa giáo hoàng là “Tôi tớ của các tôi tớ Chúa.”
“Do đó, thật khó để rút ra bài học từ việc này về cách Đức Lêô XIV có thể thực thi sứ vụ của mình”, nhà thần học chỉ ra.
Tuy nhiên, bà nhận định: với tư cách là một mục tử, “ Thánh Augustinô là một người đã lắng nghe rất nhiều và thay đổi quan điểm trong suốt quá trình”. Bà lấy ví dụ về cách ngài tiếp cận vấn đề dị giáo Pelagiô. Jérôme Alexandre cũng nhấn mạnh cuộc chiến của vị giám mục chống lại sự ly giáo Donatist, “một kiểu chủ nghĩa chính thống thời bấy giờ”.
Những thách thức này vẫn tiếp diễn dưới nhiều hình thức khác nhau trong Giáo hội ngày nay – đặc biệt là thông qua sự phân cực mạnh mẽ. Về vấn đề này, Cha Ollier nhận định, Đức Lêô XIV có thể noi gương Thánh Augustinô bằng cách tránh “giọng điệu quá đạo đức” hoặc thái độ độc đoán, như Đức Giáo Hoàng Phanxicô đôi khi bị chỉ trích. Ngài kết luận: “Trong sách Tự Thú, Thánh Augustinô nhớ lại rằng ngài chỉ được cứu rỗi nhờ Chúa đã kéo ngài ra khỏi biển lửa”.